پەرزەنت-ئاتا-ئانىنىڭ بەختى، ئاتا-ئانا – بالىنىڭ تەختى. بىر بالىنىڭ ياراملىق ئادەم بولۇپ قاتارغا قوشۇلۇشىدا،شۇ پەرزەنتنىڭ ئىچكى ئامىلى، ئاتا-ئانىنىڭ بىلىم ساپاسى، ئەمەلىي ھەرىكىتى، يۈرۈش-تۇرۇشى، ئائىلىنىڭ ماددىي ۋە مەنىۋى مۇھىتى ئىنتايىن مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ. بۇ ئامىللار ئىچىدە، ئاتا-ئانىنىڭ بالىغا كۆرسىتىدىغان تەسىرى ئەڭ چوڭ بۇلىدۇ. خوش ئۇنداقتا، ئاتا-ئانىلار پەرزەنتلەرنى تەربىيىلەپ قاتارغا قوشۇشتىن ئىبارەت مۈشكۈل ۋە مۇقەددەس بۇرچنى ئۆز زىممىسىگە ئېلىش سۈپىتى بىلەن بالىنىڭ قورسىقىنى توق، كىيمىنى پۈتۈن قىلىپ قويسىلا ئىش پۈتەمدۇ؟! كۈنىمىزدە پەززەنتلەرنى قانداق تەربىيەلىشىمىز كېرەك؟!…
كۈنىمىزدە، مەدەنىيەتلەرنىڭ تور، تېلىۋېزور، تېلېفون قاتارلىق تاراتقۇلارنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن ئاڭسىز رەۋىشتە ئۆز-ئارا ئۆتۈشىشى ھەمدە بۇ خىل ئۆتۈشۈش جەريانىدا مىللىي مەدەنىيەت مۇھىتىمىزدا ئۆزگە مەدەنىيەت چىقىرىندىلىرىدىن تەشكىل تېپىلغان، يا ئۆزىمىزنىڭكىگە ياكى ئۆزگىنىڭكىگە ئوخشىمايدىغان ‹‹ شالغۇت مەدەنىيەت ››نىڭ يامرىشى؛ بازار ئىگىلىكى ئېلىپ كەلگەن ‹‹ پۇل ھەممىگە قادىر ›› دەيدىغان ئىدىيىنىڭ كىشىلىرىمىزنىڭ ئېڭىغا تۈرلۈك شەكىللەردە سىڭىشى، ئائىلىلەردە يالغۇز پەرزەنت بۇلۇشى، قىسمەن ئاتا – ئانىلارنىڭ بالىلارنىڭ ئۆسۈپ- يېتىلىشىدە قورسقىنى تويغۇزۇپ، كىيمىنى پۈتۈن قىلىپ قويۇپلا، روھىي دۇنياسىنى « يالىڭاچ » قۇيىدىغان ئەھۋالنىڭ كېلىپ چىقىشى قاتارلىق ئامىللارنىڭ گىرەلەشمە تەسىرىدىن، بىر قىسىم پەرزەنتلىرىمىز يېشىغا باقماي زىيادە بالدۇر يېتىلىدىغان ( مەسىلەن، باشلانغۇچ مەكتەپنى پۈتتۈرمەيلا مۇھەببەتلىشىدىغان )، كەچكىچە تورخانىدىن چىقمايدىغان، چاچلىرىنى پارتىلىما شەكلىدە ياسىتىۋالىدىغان، چوخەيسىمان ئاياغ، تاغارسىمان ئىشتان كىيىپ، قوللىرى ۋە بوينىلىرىغا غەيرى زەنجىر ( ھەتتا كىرسىت، بۇت ، ھەيكەل مىداللارنى ) تاقىۋالىدىغان، ئۇيغۇر 12 مۇقامى بىلەن خەلق ناخشىسىنى ئاڭلىسا بېشى ئاغرىپ، كوچا ئۇسۇلى ۋە رەپ ( رېتىملىق گەپ ) ناخشىلىرىنى ئەزىزلەيدىغان ( خۇلاسە ئۇيغۇر مەدەنىيىتىدىن زوق ئالالماي، خەنزۇ ، كورىيە، ئېنگىلىز مەدەنىيەتلىرىدىن زوق ئالىدىغان ۋە شۇ خىل مەدەنىيەتلەرگە تەلپۈنىدىغان )، چوڭلارنى كۆرسە « ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم » دېيشنى ئۇقمايدىغان، ئۆيگە مېھمان كەلسە خوشىياقمايدىغان، ھەممىدە « ئۆز » ىنى مەركەز قىلىدىغان شەخسىيەتچىلىك ئىدىيىسى كۈچلۈك، ئەدەپ-ئەخلاق، شەرمىي – ھايادىن يىراق، تارىخ ۋە مەدەنىيەتتىن بىخەۋەر، يېڭى ئەبجەش مەدەنىيەتنى تۇتىيا بىلىدىغان، جاپادىن يىراق، ھالاۋەتكە ئامراق، غايىسىز، ئەقىدىسىز، پوچى، ئەمەلىي ئىش قولىدىن كەلمەيدىغان، شەخسىيەتچى يېڭى دەۋر بالىلىرى بۇلۇپ يېتىشىپ چىقماقتا.
كۈنىمىزدە پەرزەنتلەرنى قانداق تەربىيىلەش لازىم؟
ئۇنداقتا، بۈگۈنكىدەك پەرزەنتلەرنىڭ ساغلام ئۆسۈپ-يېتىلىشىگە تەسىر كۆرسىتىدىغان تور، يانفون، تېلېۋېزور قاتارلىق ئامىللار ئاستىدا قانداق قىلغاندا بالىلاردا توغرا دۇنيا قارىشى، كىشىلىك تۇرمۇش قارىشى، غايە-نىشاننى تۇرغۇزۇپ، مۇستەقىل ياشاش ئىقتىدارىنى يېتىلدۈرەلەيمىز؟
بۇ مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش ئۈچۈن، ھەر بىر ئىشتا ئاتا-ئانىلار مۇنەۋۋەر ئۈلگە بۇلىشى، بالىلارنىڭ ئوخشاش بولمىغان مەزگىلدىكى مىجەز ئالاھىدىلىكى، پىسخىك ھالىتى، قىزىقىشى قاتارلىقلارنى ئەستايىدىل كۈزىتىشى شۇ ئاساستا ئۆز ئەمەلىي ھەرىكەتلىرى ئارقىلىق يېتەكلەش ئېلىپ بېرىشى لازىم.
مەسىلەن: مېنىڭ بىر ئوقۇتقۇچۇم ئۆز بالىسىغا ئائىلىنىڭ ئىللىق ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن، جاپا تارتسىمۇ ئامال بار ئۆيدە تاماق ئېتىپ، سىرتتا تاماق يىيىشتىن ساقلىنىدىكەن، بۇ ئارقىلىق بالىسىغا « ئائىلە » نىڭ مۇقەددەسلىكىنى، ئىللىقلىقىنى ھېس قىلدۇردىكەن.
بىر تال ئالمىنى يېمەكچى بولسا، بىر نەچچە پارچىغا بۆلۈپ، ئالدى بىلەن بالىنىڭ بوۋىسىغا، مومىسىغا، ئاتىسىغا، ئانىسىغا ۋە ئاكىلىرىغا بېرىپ بولغاندىن كىيىن، ئەڭ ئاخىرىدا بالىغا بېرىدىكەن. بۇ ئارقىلىق بالىسىدا چوڭلارنى ھۆرمەتلەيدىغان، مېھرىبان، كەڭ قورساق خاراكتېر يېتىلدۈرىدىكەن.
ئوقۇتقۇچۇمنىڭ بالىسى (ئوغۇل) 4 ياشقا كىرگەندە، ئاشخانىغا ئېلىپ كىرىپ، ئورۇندۇقتا تۇرغۇزۇپ، تۇخۇم-كۈدە قورمىسى قورۇشنى ئۈگەتكەنىكەن، مۇشۇ تەرىقىدە، ئۆي تازىلاش، ئۆزىنىڭ كىيىملىرىنى ئۆزى يۇيۇش، ئاتا-ئانىسىغا ياردەملىشىش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈپ چىقىپتۇ، ھازىر ئوقۇتقۇچۇمنىڭ بالىسى ھەرخىل تاماقلارنى قىلالايدىغان، تېخى ئوقۇتقۇچۇمنىڭ تامىقىدىن قۇسۇر چىقىردىغانمۇ بوپتۇ. نەتىجىدە، بۇ بالا مۇستەقىل ياشاشنىڭ دەسلەپكى ئۇلىنى سېلىپتۇ.
بالىسى ئوقۇتقۇچۇمدىن يېڭى مودا يانفۇن ئېلىپ بېرىشىنى ئۈتۈنگەندە، ئوقۇتقۇچۇم بالىسىنىڭ يوللۇق تەلەپلىرى بولسا، قانچىلىك جاپا تارتسىمۇ ھازىرلاپ بېرىدىغانلىقىنى، ئەمما، بۇنىڭغا ئوخشاش شۆھرەتپەرەسلىك، پۇلپەرەسلىك ئىدىيىسى شەكىللەندۈردىغان تەلەپلەرنى قەتئىي رەت قىلىدىغانلىقىنى، ھەتتا، ئوغلىغا : « مەن ماۋۇ يانفۇنۇمنى ئىشلىتىۋاتقىلىقى 6 يىل بولدى، بىر ئوبدان مېڭىۋاتىدۇ، سېنىڭمۇ بىر ئوبدان تۇرسا، يا بۇزۇلۇپ قالمىسا نېمە قىلىسىەن ئالماشتۇرۇپ، ئەگەر بۇ يانفۇنۇڭنى ياراتمىساڭ، ئۆزەڭ ئىشلەپ، پۇل تېپىپ ئال! » دىيىش ئارقىلىق، كۈيۈنۈش قامچىسىدا بالىسىنى سەگىتىپ، بالىسىدا شۈكرى-قانائەتنى،شۆھرەتپەرەسلىكتىن كۆرە ئەجىر-مېھنەتنى ئەلا بىلىدىغان، يول بىلىدىغان، مۇستەقىل ياشاش ئىقتىدارىنىڭ پۈتۈن ئۈمرىدە مۇھىم ئىكەنلىكىنى تونۇتۇپتۇ.
ئوقۇتقۇچۇم تېلېۋېزوردا قۇيۇلىۋاتقان، ياشلارغا نوقۇل پاراغەتنى، ئەبجەش مەدەنىيەتنى، غەيرى پىسخىك ھالەتنى ئۆگىتىدىغان بەزى مەززىسىز پروگگراممىلارنى كۆرمەسلىككە ئۈندەشتە، نوقۇل ھالدا بالىسىغا « بۇنى كۆرسەڭ بولمايدۇ، ساڭا نان بەرمەيدۇ » دەپ كونا ئۇسۇلدا تەربىيە قىلسا ئۈنۈمىنىڭ «نۆل» بۇلىدىغانلىقىنى بايقاپ، بالىسنى قايىل قىلىش ئۈچۈن، ئۇشبۇ پىروگگراممىلارنى بىللە ئولتۇرۇپ بىر مەزگىل كۆرۈپتۇ ۋە پىروگگرامما توغرىسىدا بالىسىدىنمۇ بەكرەك چۈشەنچىگە ئىگە بۇلۇپ ئەستايىدىللىق بىلەن چۈشەندۈرۈپتۇ، نەتىجىدە، بالىسى ئانىسىنىڭ گېپىگە قايىل بۇلۇپتۇ،-دە ئىككىنچى قىزىقماس بۇلۇپتۇ. ئەگەر ئوقۇتقۇچۇم ئەتىدىن-كەچكىچە : بۇنى كۆرمە، پايدىسى يوق دەپ تاپا-تەنە قىلىۋەرگەن بولسا، ئوقۇتقۇچۇم مەقسىتىگە يېتەلمىگەن بولاتتى. ھالقىلىق مەسىلە، ئوقۇتقۇچۇم بالىسىنىڭ شۇ خىل قىزىقىشى، پىسخىكىسىنى چۈشىنىشكە تىرىشقان.
ئوقۇتقۇچۇم يەنە ھەپتە ئاخىرىدا، بالىسىنى قانغۇچە ئۇخلاشقا بۇيرۇپ، قوپقاندىن كىيىن، مونچىغا چۈشۈپ، ئېتىپ بەرگەن مەززىلىك تاماقنى يەپ ئارامىنى ئېلىپ، زىھنىنى يىغىپ تۇرۇپ، ئۈنۈملۈك 2 سائەت ئۈگىنىش قىلىشىنى ئېيتىدىكەن. نەتىجىدە، بالا ھەپتە ئارىلىقىدا ياخشى ئۈگىنىش قىلىدىكەن، ھەپتە ئاخىرىدا پۇخادىن چىققۇچە ئاراممۇ ئالىدىكەن، بۇ ئارقىلىق، ھازىرقى ئۆگىنىش بېسىمى ئېغىر بالىسىنىڭ ئۆگىنىش بىلەن ئارامنى مۇۋاپىق بىرلەشتۈرۈشنى، ئەركىن-ئازادىلىكنى ھەمرا قىلىشنى، بېسىم-رامكىدىن خالىي تەپەككۈر ئادىتىنى شەكىللەندۈرۈپتۇ.
ئوقۇتقۇچۇم يەنە بالىسىدا ئۆگىنىشتە تىرىشىدىغان، تىرىشسىلا چۇقۇم نەتىجىگە ئېرىشكىلى بۇلىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ كۆرسىتىش ئۈچۈن، 50 نەچچىگە كىرىپ قالغان، خىزمىتى شۇنچە ئالدىراش ئوقۇتقۇچۇم بالىسى بىلەن تەڭ مەملىكەتلىك كومپىيوتېر دەرىجە ئىمتىھانىدىن ئۆتۈشتە بەسلىشىپ تىزىملىتىپتۇ. بالىسى دەسلەپتە، ئاپىسىنىڭ ئىمتىھاندىن ئۆتەلمەيدىغانلىقىنى، بىكار ئاۋارە بۇلۇۋاتقانلىقىنى ئېيتىپتۇ. ئەمما، ئوقۇتقۇچۇم بالىسى ئۈچۈن ۋاقىت ئىچىدىن ۋاقىت چىقىرىپ، قاتتىق تىرىشىپتۇ، نەتىجىدە، ئاخىرى مەملىكەتلىك ئىمتىھاندىن ئۆتۈپ، ئوغلىنى ئۇتۇپ چىقىپتۇ. بۇ جانلىق ئەمەلىي مىسال ئارقىلىق، ئوغلىغا قاتتىق تەسىر كۆرسىتىپتۇ. شۇنىڭدىن كىيىن، بالا ئۆگىنىشتە تىرىشىدىغان، جاپادىن قورقمايدىغان ئىدىيەنى شەكىللەندۈرۈپتۇ.
ئوقۇتقۇچۇم يەنە بالىنىڭ قەلبىدە مېھىرىبانلىق ئۇرۇقىنى چېچىش، چوڭلارنى ھۆرمەتلەيدىغان خاراكتېر شەكىللەندۈرۈش ئۈچۈن، بازارغا سەي ئالغىلى بارسا، بالىسىنى تەڭ ئېلىۋىلىپ، سەي-كۆكتاتنى كۆتەرتىپ قۇيۇش، تاللا بازارلىرىغا كىرسە، ئالدىدا يول باشلاپ ماڭغۇزۇش ئارقىلىق، بالىدا ئائىلە، ئاتا-ئانا، مېھىرىبانلىق، ئىقتىسادچانلىق قاتارلىق ئۇقۇملارنى چۈشەندۈردىكەن.
چوڭلارنى ھۆرمەتلەپ، ئۇلاردىن ئاز-تولا ئەيمىنىدىغان خاراكتېر شەكىللەندۈرۈش ئۈچۈن، بالىنى ئائىلىدە تاماقنى ئالدى بىلەن چوڭلارنىڭ ئالدىغا قۇيۇش، ئۇلار چوكا تەككۈزمىگىچە قول ئۇزارتماسلىق، سىرتتىن مېھمان كىرسە سالام قىلىشقا ئادەتلەندۈرۈپتۇ. بالىنىڭ قىزىقىشىنى، خاراكتىرىنى، پىسخىكىسىنى ۋاقتى-ۋاقتىدا ئىگەللەپ تۇرۇش ئۈچۈن، دائىم ئۇنىڭ بىلەن يۈز- تۇرانە ياكى توردا مۇڭدىشىپ ئۇنىڭ ئەھۋالىنى ئىگەللەپ، شۇنىڭغا ماس ھالدا « تاكتىكا » قوللىنىدىكەن.
يەنە بىر خىزمەتدىشىمنىڭ ئېيتىپ بېرىشىچە، ئۇنىڭ خەنزۇچە مەكتەپتە ئوقۇيدىغان بالىسىنى ھەپتە ئاخىرىدا تەمبۈر ئۆگىتىش كۇرسىغا بېرىپتۇ ھەمدە سىپتا ياسالغان تەمبۇردىن بىرنى ئېلىپ بېرىپتۇ. نەتىجىدە، خەنزۇچە ناخشىلارنى ئەلا بىلىدىغان،« ئەسسالامۇئەلەيكۇم » نى تازا ياخشى بىلمەيدىغان بالىسىنىڭ ئاستا-ئاستا ئۇيغۇرچە خەلق ناخشىلىرىنىڭ ناھايىتىمۇ يېقىملىق ئىكەنلىكىنى، ئۇيغۇرچە مۇھىتقا ئامراق بۇلىۋاتقانلىقىنى پەخىرلىنىپ تۇرۇپ ئېيتىپ بەردى. ( ئەمما، بۇ ھۆرمەتلىك خانىم دۇتتار بىلەن تەمبۇرنىمۇ پەرقلەندۈرەلمەيدىكەن.)
«شىنجاڭ مەدەنىيىتى» ژۇرنىلىدا بېسىلغان «تىل كېكەچلىكى ۋە تەپەككۈر نامراتلىقى» دىگەن ماقالىدە: « بىز پەرزەنتلىرىمىزگە «چىن تۆمۈر باتۇر» ھىكايىلىرىنى سۆزلەپ بېرەلمىگەچكە ياكى ئۇنى كارتون فىلىم قىلىپ ئىشلىگۈدەك تېخنىكا بولمىغاچقا (بولسىمۇ كاللىغا كەلمىگەچكە ) بالىلىرىمىز باشقىلارنىڭ « ئاۋتۇمەن»، «شى ياڭ ياڭ» قاتارلىق كارتونلىرىغا قىزىقىشى نورمال ئەمەسمۇ؟ » دېگەن جۈملە ماڭا ناھايىتى تەسىر قىلغان. شۇڭا، پەرزەنتلەرنى قانداق تەربىيىلەش، نېمە ئارقىلىق تەربىيىلەش دېگەننىمۇ ئويلىشىمىزنىڭ ئەھمىيىتى ناھايىتى زور.
يۇقارقى مىساللارغا قارشى ھالدا، بالىلىرىغا ياخشى تەربىيە قىلماي، بالىنىڭ مىجەز-خاراكتىرى، ئادەت-خۇيى شەكىللىنىپ بولغاندا، بالىسىدىن زارلايدىغان، گېپىگە كىرگۈزەلمەيدىغان ئاتا-ئانىلارمۇ كۈرمىڭ.
مەلۇم بىر ئاتا-ئانا بالىسى كىچىك ۋاقتىدىن تارتىپ، بالىسىغا ھەددىن ئارتۇق ئامراقلىق قىلىدىكەن، ئەمما نەگە بېرىپ، كىم بىلەن ئارىلىشىۋاتقانلىقىنى سۈرۈشتە قىلمايدىكەن، قورسىقى توق، كىيمى پۈتۈن بولسىلا قالغان ئىشى بىلەن ئانچە كارى يوقكەن. بۈگۈن قايسى چوڭ ئۆيدە تاماق يىدى، نېمە تاماق يىدى؟ بۇ ئىشلار بىلەن بەك كارى بولماپتۇ. بۇ ئاتا ئۆز بالىسىغا ئۆز ئەمەلىيىتى بىلەن تەربىيە قىلماي، دائىم مەس بۇلۇپ قالغاندا، ياكى ئاغىنلىرىنى ئۆيىگە چاقىرغاندا بالىسىنى قۇچىقىغا ئېلىۋىلىپ، ئۇنىڭغا ئامراقلىق قىلىپ تەربىىيە قىلىدىكەن ھەمدە پۇل بېرىدىكەن. بالا بارا-بارا ئۆگىنىش خوشىياقمايدىغان، ئۇيۇنغا ئامراق، جاپادىن يىراق ناچار خاراكتىر شەكىللىنىشكە باشلاپتۇ. كۈنلەر ئۆتۈپ، تۇلۇق ئوتتۇرىغا چىقىپلا مەكتەپ چورتلا خوشىياقماس بۇلۇپ، نەچچە قېتىم ھۆزىرخالىق قىلىسىمۇ، مەكتەپكە زادىلا بارماپتۇ. كۈندە تورخانا، بىليارتخانا، ماجاڭخانا قاتارلىق جايلاردا لاغايلاپ يۈرۈپتۇ. نەتىجىدە، بارا بارا جەمئىەتتىكى لايغەزەل بالىلار بىلەن ئاغىنە بۇلۇپ، پۇل ئۈچۈن، ئۆيدىكى ئېلىپ بەرگەن كومپىيوتېر، تېلېفۇن، (ھەتتا قوشنىلىرىنىڭ كەپتەرلىرىنى ئوغۇرلاپ ) قاتارلىق نەرسىلەرنى ئېلىشىغا سېتىپ، خەجلەپ كۆڭلىنى خوش ئېتىپتۇ. كۈنلەر ئۆتۈپ، ئۆزى تۇغۇلۇپ ئۆسكەن يۇرت كىچىك كېلىپ، باشقا يۇرتقا « جاھانكەزدىلىك» قىلغۇسى كېلىپ كېتىپتۇ. پۇللىرى تۈگەپ، بىچارە بالا ئاشخانىلاردا يۇندا تۆكۈپ قورسىقىنى توقلاپ، كەچلىكلىرى تورخانىلارنى قونالغۇ قىلىپ، ئۆيگە كەتكۈسى كەلمەپتۇ. بىچارە ئاتىسى ئىزدەپ كەلسە، ئاتىسىنى كۆرۈپ قېچىپ كېتىپتۇ. ئەمەلىيەتتە بۇ ئائىلە بۇ بالىنى ئالىي مەكتەپتە قىينالماي ئوقۇتقۇچىلىك ھالى بار. ئەمما، بالىدا ئىش خوشىياقماسلىق، پاراغەتكە بېرىلىش، ئۇيۇن-تاماشىنى ھەممىدىن ئۈستۈن بىلىش، ھەتتا ئوغۇرلۇق قىلىشتىن تەپتارتمايدىغان خاراكتېر بولغاچ، يارىماس، لايىغەزەل بىر كىشى بۇلۇپ چىقىپتۇ. ھازىر ئاتا-ئانىسى بۇ بالىنى ئۆزگەرتىش ئۈچۈن، يىغلاپ بېقىپتۇ، قاقشاپ بېقىپتۇ، تىللاپ-ئۇرۇپ بېقىپتۇ. ئەمما، زادىلا گېپىنى ئۆتكۈزەلمەپتۇ، بالا بۇلار ئۈچۈن بالا ئەمەس باشقا ‹‹ بالا ›› بوپتۇ. ئاتا-ئانىسى قانچە قىلسىمۇ بالىسىنى تەربىيىلەيدىغان «ئالتۇن» ۋاقىتلارنى ئۆتكۈزۋەتكەنلىكى ئۈچۈن، يەنى بالىنىڭ دۇنيا قارىشى، مىجەز قارىشى شەكىللىنىپ بولغاندا، قانچە قىلغان بىلەن نېمە پايدىسى بولسۇن!!!
بۇ ۋاقىتلاردا ئاتىسى بالىسنى تەنقىدلەپ ياكى قول تەككۈزۈپ قويغاندىن كىيىن، ئاخىرىدا بالىسىغا چىدىماي ئۆزى بالىسىدىن كەچۈرۈم سورايدىكەن، بالىسىنىڭ ئۇنداق قىلماسلىقىنى ئۆتۈنۈپمۇ بېقىپتۇ. نەتىجىدە، بۇ بالا ئاتىسىنى بارغانسېرى كۆزگە ئىلمايدىغان ھەتتا ئۇنىڭغا يانىدىغان خاراكتىرنى شەكىللەندۈرۈپتۇ. ھازىر ئۇ بالا ئوقۇشتىنمۇ چېكىنىپ، ھە دېسە ئۆيدىن قاچىدىغان، سىرتلاردا جەمئىيەتتىكى بالىلار بىلەن ئارىلىشىپ، تورخانىلاردا تۈنەپ، ئوقۇش، ئۆي، مەلۇم كەسىپ خوشىياقمايدىغان بىر يارىماس كىشى بۇلۇپ چىقىپتۇ. بۇ ئاچچىق تىراگىدىيەنى كىمدىن كۆرۈش كېرەك؟ بۇنى پۈتۈنلەي بالىدىن كۆرۈش توغرىمۇ؟ ياق، بۇ ئاساسىي جەھەتتىن ئاتا-ئانىنىڭ مەسئۇلىيەتسىزلىكىدىن كېلىپ چىققان ئاچچىق نەتىجە، ئاتا-ئانا بالىنىڭ ئالدىدا ئۈلگە بولالمىغان يەردە، بالا ئۇلارنىڭ گېپىنى ئىلىك ئالارمۇ؟
كونىلارنىڭ پەرزەنت – بىر تۈپ يۇمران كۆچەت، ئاتا-ئانا – باغۋەن. كۆچەتنىڭ مېۋە بېرىشىنى ئىستەش ئۈچۈن، ئۇنى ياخشى پەرۋىش قىلىش ئاساسىدا، ھارام شاخلىرىنى ۋاقتى-ۋاقتىدا پۇتاپ تۇرۇش كېرەك، بولمىسا ئۇ بىر تۈپ ئوتۇن قىلىدىغان دەرەختىن باشقا نەرسە بولمايدۇ، دىگەن نەقىلىنىڭ چوڭقۇر ۋەزنى مۇشۇ يەردە بولسا كېرەك.
بالا تۇغۇلغاندىن تارتىپ، خاراكتىرى شەكىللىنىپ بولغىچە، ھەتتا بىر ئۆمۈر ئاتا-ئانىلىرىنى ئۆزلىرىگە ئۈلگە قىلىشىدۇ. ئۇلارنى ئاڭسىز ھالدا دورايدۇ، ئۇلارنىڭ ھەر بىر قىلغان ئىش-ھەرىكىتىنى ئاپئاق قەغەزدەك قەلىبلىرىدە توغرا دەپ دورايدۇ. ئەگەر بالا خاتا گەپ قىلسا ياكى خاتا ئىش قىلسا، ئۇنىڭغا قارىتا ئاتا-ئانىلارنىڭ توغرا يېتەكلىشى بولمىسا، ئۆزەمنىڭ توغرا دەپ قاراپ ئادەتكە ئايلىنىدۇ، بارا-بارا بۇ خاراكتېركە ئايلىنىشىمۇ مۇمكىن. شۇڭا، ئاتا-ئانىلار ھەر ۋاقىت بالىلىرىنىڭ ھەر بىر سۆز-ھەرىكىتىگە دېققەت قىلىشى، ھەر ۋاقىت بالىسىغا ئۈلگە بۇلىشى، باشقىلارنىڭ پەرزەنت تەربىيىلەشتىكى ئىلغار ئۇسۇللىرىنى قۇبۇل قىلىپ سىناپ بېقىشى لازىم، ئاتا-ئانىلارنىڭ پەرزەنتلەردە تۇغۇلغاندىن تارتىپ، ئۇلارغا ئادەم بۇلۇش يوللىرىنى ياخشى ئۆگىتىپ، توغرا دۇنيا قاراش، كىشىلىك تۇرمۇش قارىشىنى شەكىللەندۈرۈپ، ياراملىق ئەۋلاد بۇلۇپ چىقىشىدا ئوينايدىغان رولى ئىنتايىن زۆرۈر.
خۇلاسە
بالا تەربىيىلەش – بىر يۈكسەك سەنئەتتۇر. ئۇ ئاتا-ئانا بولغۇچىدىن يۈكسەك دەرىجىدىكى «ئىنسانشۇناس» لىق بىلىمىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئاتا- ئانىلار پەرزەنتلەرگە بىلىم ئۆگىتىشتىن بۇرۇن، ئەڭ ئالدى بىلەن ئادەم بۇلۇشنى ئۆگىتىشى مۇھىم. بالىغا ئادەم بولۇشنى ئۆگىتىش ئۈچۈنمۇ ئەڭ ئاۋۋال ئۆزىمىز ‹‹ ئىسمى- جىسمىغا لايىق ئادەم ›› بولۇشىمىز كېرەك، ئەلۋەتتە. كۆز ئالدىمزىدىكى مۇشۇ مۇرەككەپ دەۋردە، بىر بالىنى ھەم بىلىملىك ھەم ئەخلاقلىق قىلىپ قاتارغا قوشالىغانلارنى ئىنسانشۇناسلىق ئىلمىنىڭ ھەقىقىي « دوكتۇر » لىرى دىيىشكە ھەقلىقمىز.
تورداشلار بۇھەقتە يۇقارقى يۈزەكى پىكىرلەر ئاساسىدا تېخىمۇ ئىچكىرىلەپ كىرىپ، كۈنىمىزدىكى پەرزەنت تەربىيىسىدە دۇچ كېلىۋاتقان تۈرلۈك رىئال مەسىلىلەر ۋە ئۇنى ھەل قىلىشنىڭ يوللىرى ئۈستىدە بەس-بەستە پىكىر قاتناشتۇرسا، بەلكىم يېڭى دەۋرىمىزدىكى پەرزەنت تەربىيىلەش رىسالىسى پۈتۈپ قېلىشى ئەجەپ ئەمەس، دىگەن ئۈمىدتىمەن…
