تۇپراقنىڭ قان ئايلىنىش سېستىمىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى
ھەكىم سۇلتان ئەلى ‹‹دەسترۇلئىلاج ›› ناملىق كىتابىدا ‹ قان سەۋدا خىلىتىدىن ئوزۇق ئالىدۇ › دەيدۇ. بۇيەكۈن تۇپراقنىڭ سەۋدا خىلىتى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنىڭ سەۋدا خىلىتىنىڭ قان ئايلىنىش سېستىمىسىدىكى ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىگە ئوخشايدىغانلىقىغا بىر ئىشارەتتۇر. يەنە ئېيتىمىزكى تۇپراق قان ئايلىنىش سېستىمىسىدىكى ئەزالارنى تۆت چوڭ ماددىنىڭ بىرى بولۇش سۈپىتى بىلەن تۈزۈشكە قاتنىشىدۇ.
ھەم ئۇلاردىكى ماددا ئالمىشىشنى تەرتىپكە سالىدۇ. ئۇ قان –تومۇرلارنىڭ ئېلاستىكىلىقىنى ساقلايدىغان ئەڭ مۇھىم ماددا بولۇپ قان بېسىمنىڭ نورمال ساقلىنىشىدا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. قان بېسىمنىڭ نورمال ساقلىنىشى بەدەندىكى سۇ كوللاگېنلىق ماددا بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. سۇ بىلەن كوللاگېنلىق (يېپىشقاقلىق) ماددىلار قان تومۇرنىڭ ئېلاستىكىلىقىنى ساقلايدىغان مۇھىم ماددىدۇر. تۇپراق قان – تومۇرلارنىڭ ئېلىستىكىلىقى، مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا بارلىق ماددىلارنىڭ شەكىل ھالىتىنى ساقلايدۇ. قان- تومۇردىكى ھۆللۈكنىڭ ئازىيىشى قان- تومۇرلاردىكى قۇرۇقلۇقنىڭ غالىپ كېلىشى دېگەن مەنانى بىلدۈرىدۇ. بۇنداق بولغاندا قان تومۇرنىڭ ئېلاستىكىلىقچانلىقى ئازجىزلاپ كېڭىيىش تارىيىش ھەركىتى توسقۇنلۇققا ئۇچراپ يۇقىرى قان بېسىم، قان –تومۇر چۈرىكلىشىش، قان- تومۇر ياللۇغى ھەم زىيادە سېزىمچانلىققا ئالاقىدا ھەرخىل كېسەللىكلەر كېلىپ چىقىدۇ. ئەگەر تۇپراق ئۆز رولىدىن مەھرۇم قېلىپ قان –تومۇر ئېلاستىكىقى بەك ياخشىلىنىپ كەتسە قان تومۇرنىڭ شەكىل ھالىتى يۇقۇلۇپ، تۆۋەن قان بېسىم ۋە شۇنىڭغا ئالاقىدار بىر قىسىم ئېغىر كېسەللىكلەر كېلىپ چىقىدۇ.
تۇپراق يەنە قان سۇيۇقلىقىنى قىيامىنى تەڭشەيدىغان مۇھىم ماددا بولۇپ، قاننىڭ زىچلىقى سېلىشتۇرما ئېغىرلىقى، چۆكۈش تېزلىكى قاتارلىقلارنى تەڭشەشتە ھەقىقەتەن مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئەگەر قان سۇيۇقلۇقى تەركىبىدىكى تۇپراق خۇسۇسىيىتىگە ئالاقىدار ماددىلار تۆۋەنلەپ كەتسە ياكى يۇقالسا قاناشقا مايىللىق، قان سۇيۇقلۇقىنىڭ ئوزۇقلىقى ئازىيىش، قان ئازلىق دېگەندەك بىر قاتار ئالامەتلەر، تېخىمۇ ئېغىر بولغاندا ئاق قان كېسىلى (دەمىل ئەبىيەز) قاتارلىق قورقۇنۇچلۇق كېسەللەر كېلىپ چىقىدۇ. ئۇندىن باشقا قان –تومۇرلارنىڭ ئۆتكۈزۈش ئىقتىدارى ئىنتايىن قالايمىقانلىشىپ، ھەرخىل سۇلۇق ئىششىق، تۇلۇپ قېلىش (ئىمتىلا) غا ئالاقىدار ئالامەتلەر ھەم كېسەللىكلەر كېلىپ چىقىدۇ.
ئەگەر تۇپراق خۇسۇسىيەتلىك ماددىلارنىڭ قاندىكى قويۇقلۇقى ئېشىپ كەتسە قان سۇيۇقلۇقى قويۇقلىشىپ قېلىش، توسۇلۇش، يۇقىرى قان بېىسم قاتارلىق كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇ خىل كېسەللىكلەرنىڭ ھەممىسى تۇپراقنىڭ رولىدىن مۇستەسنا تەسەۋۋۇر قىلىش مۇمكىن ئەمەس.
يىغىپ ئېيتقاندا تۇپراق قان ئايلىنشى سېستىمىسىدىكى ئەزالارنىڭ ئېلېستىكىلىقىنى ساقلاش، نورمال ماددا ئالمىشىش پائالىيەتلىرىنى تەرتىپكە سېلىش، قان سۇيۇقلىقىنىڭ قىيامىنى تەڭشەش، ئۇلاردىكى ئوزۇقلۇق ماددىلارنىڭ تەڭپۇڭلىقىغا كاپالەتلىك قىلىش قاتارلىق روللىرى ئارقىلىق تەسىر كۆرسىتىدۇ.
مانا بۇ تۇپراقنىڭ قان ئايلىنىش سېستىمىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىدۇر .
