ئۇيغۇر تېبابىتى دورىگەرلىكىدە ئىشلىتىدىغان دورا ئەشيالارنىڭ تۈرى كۆپ، شەكلى خىلمۇخىل بولۇپ، ئۇلارنى ئاددىي ئۇسۇلدا تونۇپ پەرقلەندۈرۈشتە تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە خىل ئۇسۇل قوللىنىدۇ.
- قاراپ پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى، بۇ ئەشيالارنىڭ شەكىل ئالاھىدىلىكىنى ئاساس قىلىپ، ئۇلارنىڭ سىرتقى شەكلىنى ئىنچىكىلىك بىلەن قاراپ كۆزىتىش ئارقىلىق دورىلارنى تونۇش ۋە پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلىغا قارىتىلغان بولۇپ، قايسى خىلدىكى دورا ئىكەنلىكىنى بىلىشتە ئۆسۈملۈك مەنبەلىك دورا بولسا، ئۇ يىلتىزمۇ، پۈتۈن چۆپمۇ، ئۇرۇقمۇ، مېۋىمۇ دېگەنگە ئوخشاش سىرتقى شەكلى ۋە ھالىتى پەرقلەندۈرۈلىدۇ.
- پۇراپ پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى، بۇ دورىلارنىڭ پۇراق جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكىنى ئاساس قىلىپ، ئادەتتە قاراپ، تونۇپ پەرقلەندۈرۈش بىر قەدەر قىيىن بولغان، كۆرۈنۈشى ئاساسىي جەھەتتىن ئوخشاپ كېتىدىغان دورىلارنى پەرقلەندۈرۈشتە، پۇراش ئارقىلىق دورىلارنىڭ پۇرىقى جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكىدىن پايدىلىنىپ دورىلار بىر – بىرىدىن پەرقلەندۈرۈلىدۇ. مەسىلەن: قۇندۇز قەھرى بىلەن ئىپاردەك ئۆتكۈر خۇش پۇراق دورىلارنى، زەپەر بىلەن زاراڭزا چېچىكىنى، ئېگىر بىلەن دورنەج ئەقرەبىنى، سۆئلەب مىسرى بىلەن سامساقنى، زىرە بىلەن پەتەر ئاسالىيوننى پەرقلەندۈرگىلى بولىدۇ.
- تېتىپ پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى، بۇ دورا ئەشيالارنىڭ تەمى جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكىنى ئاساس قىلىپ، بىۋاستە تېتىش ئارقىلىق دورىلارنى تونۇش ۋە پەرقلەندۈرۈشتە قوللىنىلىدىغان ئۇسۇلدىن ئىبارەت. بۇ ئۇسۇل قاراپ، پۇراپ پەرقلەندۈرۈش قىيىن بولغان دورا ئەشيالارنى تونۇپ پەرقلەندۈرۈشتە قوللىنىلىدۇ. دورىلارنى تېتىپ پەرقلەندۈرۈشتە، ئۆتكۈر تەم، قېرىق تەم، شورلۇق تەم، تاتلىق تەم، چۈچۈمەل تەم، ئاچچىق تەم، قابىز تەم، تىلنى قورۇپ ھەم تىلغا چاپلىشىپ، تىل سۇيۇقلۇقنى ئۆزىگە سۈمۈرىدىغان تەم ، بىمەززە تەم قاتارلىق تەملەر ئارقىلىق پەرقلەندۈرۈلىدۇ.
- سېلىشتۇرۇپ پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى، شەكلى، پۇرىقى، رەڭگى قاتارلىق جەھەتلەردە ئاساسىي جەھەتتىن ئوخشىشىپ كېتىدىغان دورىلارنى پەرقلەندۈرۈش بىر قەدەر قىيىن بولغاچقا، ئۇلارنى بىر بىرىدىن پەرقلەندۈرۈشتە سېلىشتۇرۇش ئۇسۇلى قوللىنىدۇ. مەسىلەن:
كەرەپشە ئۇرۇقى بىلەن جۇۋىنەنى پەرقلەندۈرۈش: كەرەپشە ئۇرۇقى، پۇرىقى كەرەپشە پۇرايدۇ، تەمى بىرئاز ئاچچىق. جۇۋىنەنىڭ شەكلى، رەڭگى كەرەپشە ئۇرۇقى بىلەن ئوخشاش بولۇپ، پۇرىقى ئۆتكۈر تەمى ئاچچىق تىلنى ئېچىشتۇرىدۇ.
تاباشىر بىلەن نىشاستىنى پەرقلەندۈرۈش: تاباشىر — يىلىم. رەڭگى ئاق، سۈزۈك، پارقىراق، چۈرۈك، سۇنى سۈمۈرۈش كۈچى كۈچلۈك، تىلغا، كالپۇقكا چاپلىشىۋالىدۇ. نىشاستە — بۇغداي ئۇنى ئۇساراسى. تەمسىز بولۇپ، ئاسان ئۇۋىلىدۇ. ئېغىزغا سالسا تىلغا يېپىشىۋالىدۇ.
دۇرنەج ئەقرەبى بىلەن ئېگىرنى پەرقلەندۈرۈش: دۇرنەج ئەقرەبى، تەمى بىر ئاز ئاچچىق، شەكلى ئەگرى – بۈگرى، ئىنچىكىرەك بولىدۇ، خۇش پۇراق پۇرايدۇ. ئېگىر، تەمى ئاچچىق، بەتبۇي پۇراق چىقىدۇ.
سۇپارى بىلەن جويۇزنى پەرقلەندۈرۈش: سۇپارى، كەسمە يۈزى بۆرەكنىڭ كەسمە يۈزىگە ئوخشايدۇ، قېرىق ئاچچىق تېتىيدۇ. جويۇز، ۋەزنى ئېغىر بولۇپ، ئاسان ئېزىلمەيدۇ، پۇراقلىق بولۇپ، ئاچچىق تېتىيدۇ.
بالەنگو ئۇرۇقى بىلەن رەيھان ئۇرۇقىنى پەرقلەندۈرۈش: بالەنگو ئۇرۇقى، ئۇرۇق ئۇچى قىسمىدا ئاق سېزىقچىسى بولىدۇ. ئېغىزغا سالسا لوئابى چىقىدۇ، بىر ئاز تاتلىق تېتىيدۇ. رەيھان ئۇرۇقى، ئۇچى قىسمىدا ئاق سىزىقچىلىرى بولمايدۇ، لوئابى چىقمايدۇ.
زاراڭزا چېچىكى بىلەن زەپەرنى پەرقلەندۈرۈش: زاراڭزا چېچىكى، رەڭگى قىزغۇچ سېرىق ياكى ئاچ سېرىق، تەمى ئاچچىقراق كېلىدۇ. زەپەر، رەڭگى توق قىزىل، تەمى ئاچچىق بولىدۇ. كۆپرەك تېتىسا بەدەننى قىزىتىدۇ.
جاۋشىر، ئۇشەق، سەكبىنەج قاتارلىقلارنى پەرقلەندۈرۈش: جاۋشىر — يېلىم. نۇقۇت چوڭلۇقىدا بولىدۇ، سارغۇچ خورما رەڭلىك ياكى ئوچۇق بېغىر رەڭلىك، يۇمشاق، سوزۇلۇشچان، پۇرىقى خۇشبۇي، تەمى ئاچچىق بولىدۇ. ئۇشەق — يېلىم. مونەكسىمان، چۈرۈك كېلىدۇ. ئالاھىدە پۇراقلىق، تەمى ئاچچىق كېلىدۇ. سەكبىنەج — يېلىم. كۇمىلاچ شەكىللىك كېلىدۇ، يېرىم سۈزۈك، تەمى ئاچچىق، تەمسىز بولىدۇ.
- سۇغا چىلاپ پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى، بۇ بىر قىسىم دورىلارنىڭ سۇدا ئالاھىدە ئۆزگىرىش ھاسىل قىلىش ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن، دورىلارنى تونۇپ پەرقلەندۈرۈشتە قوللىنىدىغان ئۇسۇلدىن ئىبارەت. مەسىلەن: زەپەرنى سۇغا سالساق، سۇنىڭ رەڭگى دەسلەپتە سېرىق رەڭدە، ئاخىرىدا قىزغۇچ سېرىق رەڭدە بولىدۇ ھەم رەڭ تىك تىزىقلىق ھالەتتە چۆكىدۇ. زاراڭزا چېچىكى رەڭگىنى ئالتۇن رەڭگە ئۆزگەرتىدۇ. قەمبىل سۇغا سېلىنسا قىزىل رەڭگى چىقىدۇ.
- ئوتتا كۆيدۈرۈپ پەرقلەندۈرۈش، ھەربىر دورا ئەشيانى ئوتتا كۆيدۈرگەندە ھەر خىل پۇراق، ھەر خىل ئاۋاز ۋە ھەر خىل شەكىللەر ھاسىل بولىدۇ. بۇمۇ دورىلارنى پەرقلەندۈرۈشتە مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. مەسىلەن: ئىپارنى كۆيدۈرگەندە، يېنىك ھالدىكى پارتلاش ئاۋازى چىقىدۇ. ھەجىمى چوڭىيىپ، پۇرىقى ئەتراپقا تارايدۇ. كۆيۈپ بولغاندىن كېيىن ئاق ياكى ئاقۇچقا مايىل قالدۇق كۈلى قالىدۇ. ئەنبەرنى كۆيدۈرگەندە كۆك رەڭلىك يالقۇن چىقىدۇ ھەم پۇرىقى ئۇزاققىچە يوقالمايدۇ.
